Transit Rejimi Nedir? Transit Ticaretin İşleyişi ve Türkiye’deki Uygulamaları

Transit rejimi, uluslararası ticaret için önemli bir kavramdır. Yüklerin bir ülke sınırlarından geçerek başka bir ülkeye gönderilmesi sürecini kapsar. Bu süreç, transfer edilen yüklerin transit ülkede herhangi bir vergi ödenmeden taşınmasını sağlar. Ticaretin hızlanmasını, maliyetlerin azaltılmasını sağlayan bu sistem, uluslararası lojistik sektöründe öne çıkan kavramlar arasında yer alır. 

Türkiye hem Asya hem de Avrupa arasındaki stratejik konumu nedeniyle transit rejimi uygulamalarında önemli bir merkezdir. Ülkemiz uluslararası ticaretin başarılı olması için stratejik bir konumda yer alır. Bu içeriğimizde; transit rejiminin ne olduğu, Türkiye’deki işleyişi, ticaret süreçlerindeki etkisi ve karşılaşılan zorluklar hakkında size detaylı bilgiler sunacağız. Gelin, transit rejimini birlikte değerlendirelim.

Transit Rejimi Nedir?

Transit rejimi, yüklerin bir ülkenin topraklarından geçerken bu ülkeye vergi ödemeden geçiş yapması anlamına gelir. Burada transfer edilen ürünler hedef ülkeye götürülürken bazı ülkelerden sadece geçiş yapar. Bu geçiş yapılan ülkeler hedef pazar değildir. Bu rejim sayesinde malların ihracat yapılan ülkeye ulaştırılmasında gümrük işlemleri kolaylaşır. Transit rejim nedir sorusunun cevabı; yüklerin hedef ülkeye giderken geçtiği ülkelerde herhangi bir vergiye tabi tutulmaması olduğunu söyleyebiliriz. 

Türkiye’de, transit rejimi Gümrük Kanunu’nun 84. maddesi kapsamında yer alır. Taşımacılık süreci, uluslararası ticarete büyük kolaylıklar getiren gümrük gözetimi altında gerçekleşir​. İlgili kanun gereğince yapılan kontroller, lojistik sektörü için güvenli ve yasalara uygun bir sistem oluşmasını sağlar. 

Transit Ticaret Nedir?

Transit ticaret, bir ülkenin toprakları üzerinden başka ülkelere yapılan mal sevkiyatını ifade eder. Bu süreçte, transit ülkeler malı kendi pazarlarına dahil etmediği için mallar vergilendirilmez. Türkiye’nin coğrafi konumu, transit ticarette stratejik bir rol oynamasını sağlar. Türkiye, Asya ve Avrupa arasında köprü konumunda olması nedeniyle transit ticaret için kritik bir noktadadır. Asya, Avrupa ve Orta Doğu arasında önemli bir geçiş noktası olan ülkemiz, transit ticaretin büyük bir bölümünü yönetir.

Transit ticaretin temel özelliği, malların geçiş yaptığı ülkeyi sadece köprü olarak kullanması ve bu ülkenin iç pazarına herhangi bir şekilde dahil olmamasıdır. Türkiye’de TIR karnesi gibi uluslararası taşıma belgeleri sayesinde kara, hava, deniz ve demiryolu ile malların taşınmasını mümkün hale getirilmiştir. 

Türkiye’deki Transit Rejim Uygulamaları ve Taşıma Modları

Türkiye’de transit rejimi, çeşitli taşımacılık modları ile uygulanmaktadır. Bu modlar arasında karayolu, denizyolu, demiryolu ve havayolu taşımacılığı yer alır. Her biri, transit taşımacılığının etkin bir şekilde gerçekleştirilmesi için farklı düzenlemelere tabi tutulur. Gelin her bir taşıma modunu detaylı şekilde inceleyelim.

• Karayolu ile Transit Taşımacılık

Türkiye, karayolu taşımacılığında güçlü bir altyapıya sahiptir. TIR sistemi, Türkiye’nin transit rejimindeki en yaygın kullanılan sistemlerinden biridir. Bu sistemle Türkiye üzerinden geçen yükler, gümrükten muaf olarak başka ülkelere sevk edilir. Özellikle TIR sistemi, uluslararası ticaretin karayolu üzerinden yapılmasını hızlandırır. TIR karnesi ile yükler, transit ülkelerde vergi ödemeden hedef ülkeye güvenli bir şekilde ulaştırılır. 

• Denizyolu ile Transit Taşımacılık

Türkiye’nin Akdeniz ve Karadeniz’e kıyısı olması, denizyolu taşımacılığını önemli bir transit ticaret merkezi haline getirir. Türkiye’nin Akdeniz ve Karadeniz’deki limanları, deniz ticaretinin en önemli uğrak noktalarıdır. Limanlarda gerçekleştirilen işlemler, transit ticareti hızlandırır​. Gümrük süreçlerinin hızlı tamamlanmasını ve malların hedef ülkelere sorunsuz bir şekilde gönderilmesini sağlar. 

• Demiryolu ile Transit Taşımacılık

Son yıllarda demiryolu taşımacılığı, transit ticarette önemli bir alternatif haline gelmektedir. Marmaray ve Bakü-Tiflis-Kars demiryolu hattı, demiryolu transit taşımacılığının bir parçasıdır. Yüklerin güvenli şekilde transfer edilmesini sağlayan demiryolu taşıma modu, ağır ve büyük tonajlı yükler için de idealdir.

• Havayolu ile Transit Taşımacılık

Türkiye’nin önemli bir havayolu merkezi olması, özellikle hızlı kargo taşımacılığında transit ticaretin gelişmesine olanak sağlar. Türkiye üzerinden geçen ürünler, hava kargo taşımacılığı ile hızla hedef ülkelere ulaştırılır. İstanbul Havalimanı gibi uluslararası hava kargo merkezleri, Türkiye’nin transit ticaretinde önemli bir rol oynar.

Ortak Transit Rejimi

Ortak transit rejimi, Avrupa Birliği ülkeleri ile Avrupa Serbest Ticaret Birliği ülkeleri arasında yapılan süreçtir. Gümrük vergilerinin askıya alınması ile uygulanır. Ortak transit rejimi, 1987 yılında imzalanan Ortak Transit Sözleşmesi çerçevesinde işlenir. Türkiye gibi AB üyesi olmayan ancak transit geçişler için bu sistemi kullanan ülkeler tarafından da sözleşme şartları uygulanır.

Ortak transit rejimi, taşımacılık süreçlerini kolaylaştırmak ve hızlandırmak amacıyla Yeni Bilgisayarlı Transit Sistemi (NCTS) üzerinden dijital olarak yürütülür. Teminat uygulamasıyla, yüklerin transfer süreci güvence altına alınır. Rejim, Türkiye’nin 2012’de sisteme dahil olmasıyla kullanılmaya başlanmıştır. Sistemin avantajlarını; işlemlerin hızlandırılması, gümrük vergilerinin askıya alınması ve dijital platformda kolay takip edilebilmesi olarak sıralayabiliriz.

Ulusal Transit Rejimi

Ulusal transit rejimi, bir ülke sınırları içinde gerçekleştirilen transit taşımacılık işlemlerini kapsar. Türkiye’de 4458 sayılı Gümrük Kanunu çerçevesinde yürütülür. Yüklerin, gümrük işlemleri tamamlanmadan ülke içindeki belirli bir noktadan başka bir noktaya taşınmasını sağlar​.

Topluluk Transiti

Topluluk transiti, Avrupa Birliği içinde üretilen ve ithal edilen ürünlerin, AB üyesi ülkeler arasında taşınmasını sağlayan bir stratejidir. Topluluk transit rejimi, AB gümrük kodlarına dayalıdır. Topluluk dışından gelen malların AB üyesi ülkelerden geçmesi durumunda, T1 belgesi kullanılarak bu yüklerin transit taşımacılığı yapılır. Mallar AB içinde serbest dolaşıma girdikten sonra ise T2 belgesi ile taşınır. 

Transit Rejimi Kapsamında Kullanılan Belgeler

Transit ticarette kullanılan belgeler, gümrük işlemlerinin düzenli bir şekilde yürütülmesi için gereklidir​. Kısaca bu belgeleri tanıyalım;

• TIR Karnesi: Karayolu taşımacılığında kullanılan bu belge, malların transit ülkelerde gümrük vergisine tabi tutulmadan taşınmasını sağlar.
• CIM Taşıma Belgesi: Demiryolu taşımacılığında kullanılan belge, taşınan malların detaylarını içerir.
• Eşya Manifestosu: Denizyolu taşımacılığında kullanılır. Gemide taşınan tüm malların listesini içerir. 

Transit taşıma kapsamında yasal evrakların ve belgelerin eksiksiz şekilde araçta bulunması gerekir. Transit rejimde köprü görevi gören ülkelerde gümrük noktalarında sorun çıkmaması için belgelerin eksiksiz olması önemlidir.

Transit Ticaretin Ekonomik ve Lojistik Etkileri

Transit ticaret, sadece ticaretin hızlanmasına değil, aynı zamanda maliyetlerin düşmesine ve rekabet avantajının artmasına da destek olur. Türkiye gibi transit ülkeler, bu süreçten ekonomik anlamda büyük kazanç elde eder. Türkiye’nin transit ticaretteki rolü, ekonomiye önemli katkılar sunmaktadır. Transit taşımacılık; iş gücü, hizmet sektörü ve altyapı yatırımları gibi alanlarda ekonomik büyüme sağlar.

Türkiye’nin coğrafi avantajı ve geniş ulaşım ağı, transit taşımacılıkta lojistik hizmetlerin gelişmesine olanak tanır. Özellikle İstanbul ve çevresindeki lojistik merkezler, transit ticaretin etkin bir şekilde yürütülmesinde önemli rol oynar. 

Transit Taşımacılıkta Karşılaşılan Zorluklar

Transit rejiminin etkin bir şekilde yürütülmesi için bazı zorluklarla baş edebilmek gerekir. Bu zorlukları; gümrük kontrolleri, güvenlik riskleri ve altyapı eksiklikleri şeklinde ifade edebiliriz. Gümrük kontrolleri, transit ticarette zaman kaybına neden olan süreçlerdir. Lojistik sektöründe yaşanan dijital gelişmelerin gümrük noktalarına da entegre edilmesi, zaman tasarrufu için önemlidir.  Güvenlik riskleri, özellikle kara yolunda taşınan malların çalınması ve zarar görmesi gibi durumları içerir. Taşıma sigortası, uygun dorse seçimi ve güvenilir rota optimizasyonları gibi güvenlik önlemleri yüklerin eksiksiz şekilde varış noktasına ulaştırılmasını sağlar. 

Türkiye, transit ticarette önemli bir merkez olsa da altyapı eksiklikleri hala bazı bölgelerde sorun teşkil etmektedir. Demiryolu ağlarının yetersizliği, bazı limanların kapasite sınırlamaları gibi sorunlar transit ticareti yavaşlatır. Bu eksikliklerin kısa sürede planlı şekilde tamamlanması, ülkemizin ekonomisi ve uluslararası ticaretin gelişmesi için önemlidir.

Transit Rejiminde Uyum Sağlanması Gereken Kurallar

Türkiye’de transit rejimi kurallarına uyulması, gümrük işlemlerinin düzgün ilerlemesi için büyük önem taşır. Gümrük Kanunu’na göre transit beyanı verilen malların doğru şekilde bildirilmesi zorunludur. Yanlış beyanlar ciddi cezalarla sonuçlanır. Transit rejimi ihlallerinde, eşyaların belirtilen cinsten farklı çıkması durumunda malların iki katı kadar idari para cezası uygulanır. Taşımacılık sektöründe başarılı olmak isteyen kurumlar, yasalara uygun şekilde hareket etmeli ve düzenlemeleri yakından takip etmelidir.

Transit Rejimi ile İlgili Örnekler

Türkiye’nin stratejik konumu, Asya ile Avrupa arasındaki ticaret rotalarında önemli bir rol oynamasını sağlar. Örneğin, Çin’den Avrupa’ya yapılan demiryolu taşımacılığı, Türkiye’nin transit rejiminde oynadığı rolü göstermektedir.

Sık Sorulan Sorular

• Transit rejimi nedir ve nasıl işler?

Transit rejimi, bir ülkenin topraklarından geçerek başka bir ülkeye gönderilen malların gümrük vergisine tabi tutulmadan taşınmasını sağlayan düzenlemedir. Yükler hedef noktaya varana kadar bazı geçiş yolları kullanır. Bu geçiş yollarında olan ülkelerde bu rejim sayesinde gümrük işlemlerine tabi tutulmaz. Gümrük denetimi altında uygulanan bu rejim, uluslararası ticaretin daha hızlı ve az maliyetli olmasını sağlar.

• Transit ticaret Türkiye’de nasıl uygulanır?

Türkiye’de transit ticaret, 4458 sayılı Gümrük Kanunu çerçevesinde uygulanır. Mallar, gümrük vergisi ödenmeden Türkiye üzerinden geçerek başka bir ülkeye sevk edilir. Karayolu, demiryolu, denizyolu ve havayolu kullanılarak yapılan bu işlem, gümrük denetimi altında yürütülür ve ticareti kolaylaştırır.

• Transit geçiş ne demek?

Transit geçiş, bir ülkenin sınırlarından geçerek başka bir ülkeye gönderilen malların, o ülkede vergilendirilmeden taşınması anlamına gelir. Bu süreçte mallar sadece transit ülkeyi geçer ve gümrük denetimi altında olur. Hedef ülkeye ulaşana kadar ticaret politikası önlemlerine tabi tutulmaz.

• Transit taşıma nedir? Transit taşıma için hangi belgeler gereklidir?

Transit taşıma, bir ülkenin köprü olarak kullanılması ile başka bir ülkeye gönderilen malların, gümrük işlemlerine tabi tutulmadan transfer edilmesidir. TIR Karnesi, CIM Taşıma Belgesi ve Eşya Manifestosu gibi önemli evraklar transit taşımada kullanılır.

• Transit ticaretin Türkiye ekonomisine etkileri nelerdir?

Transit ticaret, Türkiye ekonomisine olumlu katkılar sağlar. Stratejik konumu sayesinde lojistik ve taşımacılık sektörleri gelişir. İstihdamın artması için taşımacılık sektörünün gelişmesi önemlidir. Ayrıca, transit ticaret hizmetleri ve altyapı yatırımları, ülkeye döviz girmesi için etkili bir yöntemdir.

• Transit yük nedir?

Transit yük, bir taşıma aracında geçici olarak bulunan ve nihai varış noktasına ulaşmadan önce başka bir yerden geçen yük anlamına gelir. Gümrük kontrolü ve depolama gibi süreçlerden geçerken geçici olarak tutulur. Transit yük, uluslararası ticarette önemli bir rol oynar.

• Transit ülke nedir?

Bir malın nihai varış noktasına ulaşmadan önce geçiş yaptığı ülke anlamına gelir. Bu tür ülkeler, uluslararası ticarette önemli bir rol oynar. Çünkü yüklerin geçici olarak depolandığı ve gümrük işlemlerinin yapıldığı yerlerdir. Transit ülkeler, taşımacılığın daha hızlı ve etkili bir şekilde gerçekleşmesine yardımcı olur. 

https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=4458&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5

https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1020031

https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1019767

https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2309528

https://ticaret.gov.tr/gumruk-islemleri/sikca-sorulan-sorular/ticari/ortak-transit-rejimi-ve-ncts